Interview met Patrick Watson

We treffen zanger/pianist Patrick Watson op een terras in Amsterdam centrum: hand ingepakt in verband, ogen verhuld achter zijn donkere zonnebril en een sigaret losjes tussen de lippen. De Canadees 'speelt' vandaag het blasé klootzakje, en dat doet hij niet om te jennen. Integendeel zelfs. Tijdens zijn persdag voor nieuw album Love Songs For Robots duikt hij liever met zijn gesprekspartners in een diepergaande dialoog dan dat hij hapklare antwoorden oplepelt.

'Vat het vooral niet te persoonlijk op', grinnikt hij sarcastisch. 'Was het maar zo simpel, dat ik elke vraag kon beantwoorden met (Californische slackertoon opzettend) "I don't care man, it's just music!" Gelukkig heeft hij Kicking The Habit veel meer dan dat te vertellen.

Ik heb je twee keer op Lowlands gezien. De eerste keer bleef het publiek aandachtig luisteren, de tweede keer was het juist rumoerig. Je reageerde toen met een fel middenstuk, waarbij de hele band compleet uit zijn voegen barstte. Zulke grilligheid had ik destijds nog niet eerder van je gezien.
"Je zag dat ik boos werd? Goed, ik word inderdaad pissig zodra mensen door mijn concerten heen lullen. Tegelijkertijd ben ik niet in de positie mensen de les te lezen. Het is slechts mijn taak om de aandacht vast te houden. Mijn show wordt er hoe dan ook minder op, wanneer een stel oetlullen het plezier voor de rest bederft. Het is onbeschoft."

Uiteraard. Dat intense moment was nooit gekomen als het publiek netjes stil bleef. Ik vond het indrukwekkend dat jij daarmee opnieuw de aandacht afdwong.
"In dat soort situaties speel je of heel luid, of juist heel zachtjes. Een van de twee..of je probeert beiden."

Merk je dat publiek anders op jouw shows reageert dan in de begintijd?
"Jawel. Ik weet alleen niet of dat aan de muziek zelf ligt. Ik denk dat mensen over het algemeen meer praten tijdens shows dan vijf jaar geleden. Dat vind ik een slechte ontwikkeling. Een concert moet als een speciale bijeenkomst voelen, een spirituele ervaring teweegbrengen. En nergens ondergeschikt aan zijn. Zelfs voor iemand als James Brown was elk concert een soort euforisch gebeuren. Ik ben zelf fundamenteel tegen het praten bij concerten. Maar als mensen dat het liefst doen, dan is dat hun goed recht. Ik kan alleen mijn best doen hun concentratie vast te houden, zodat de rest niet wordt gehinderd. Wanneer iedereen compleet stil is, dat noem ik pure magie."

Praters kunnen je aansporen een onverwachte richting in te slaan met je muziek, om nog eens dat voorbeeld op Lowlands te noemen. Is het niet saai als elke show volgens plan verloopt?
"Die spontaniteit omarm ik net zo goed als het publiek gewoon in stilte luistert. Het is geen excuus om een potentieel magisch moment te belemmeren. Ik kan niet naar Arvo Pärt luisteren als het niet absoluut stil is zodra de naald in de groef valt. Aan de andere kant, Erik Satie moedigde het praten juist aan, omdat hij een keer bewust als grap achtergrondmuziek wilde schrijven. Maar dat terzijde. We kampen doorgaans al met teveel afleiding. Het laatste wat we nodig hebben is dat ook concertervaringen het moeten ontgelden. We laten al genoeg rotzooi achter in ons bestaan."

Stelling: muziek fungeert als bindende factor binnen een bepaald tijdstip op een bepaalde plek, niet als mogelijkheid om jezelf op het voetstuk te plaatsen.
"Ja, precies dat. Zelfs al vind je mijn muziek persoonlijk niet goed, zodra een publiek echt samenkomt... Dat gevoel kom je alleen tegen bij een live-optreden. Iedereen hecht waarde aan hetzelfde moment, zonder daar veel moeite voor te hoeven doen. Het is een heel fysiek gevoel ook, veel cooler dan een of andere gast die zich verplicht voelt tussendoor flauwekul te spuwen. Vaak is dat niet meer dan een slecht verdedigingsmechanisme. Zelf kan ik best wel bot zijn, wat dat betreft. Ik heb er gewoon geen geduld voor. Zelden word ik echt kwaad, maar als ik kwaad ben, dan ben ik écht kwaad. Dat uit zich niet zozeer in rumoer, maar eerder in een giftige dialoog. Iedereen draagt een bepaald verdedigingsmechanisme met zich mee, zeventig procent van de tijd. En de overige dertig procent is dan weer eerlijkheid en openheid. Ik bedoel dat niet in negatieve zin, maar zodra je je hier bewust van bent kun je iemand compleet mentaal kapot maken. Bij dat besef houdt mijn woede vaak ook op. Het is een verschrikkelijke eigenschap, je wilt niemand onnodig kwetsen."

Op het podium zie ik altijd iemand die onnoemelijk veel energie steekt om dat "daar was ik bij"-moment te scheppen.
"Dat is mijn werk."

Dat is het hem juist. Je doet het inmiddels zo vaak dat je intussen voor jezelf precies dat soort momenten afstaat.
"Nou... (slaakt diepe zucht) Het enige waar ik tijdens deze interviews over nadenk is hoe ik die werkwijze in stand blijf houden. Het is een enorme verantwoordelijkheid. Ik zet er 24/7 mijn denkpet voor op: hoe ga ik de huidige set opbouwen? Hoe schep ik dat onvergetelijke moment? Soms fixeer ik mij maandenlang op de kleinste details. Het vormgeven van een liveshow zit hem namelijk in die simpele nuances. Bij elkaar opgeteld moet dat juist het godganse spektakel opleveren. Het is een kunstvorm an sich, waarbij veel denkstof komt kijken. Een enorme beproeving dus."

Achteraf logisch, in de wetenschap dat Patrick Watson als multimedia-act begon. Wat hield dat aanvankelijk in?
"In het begin waren visuals gelijkwaardig aan de muziek. Echt gestoorde dingen... Bij een productie speelde de band in een plastic bubbel, omgeven door een schimmenspel van visuals dat aangestuurd werd door honderden, door computers bestuurde diaprojectoren. Heel trippy! Maar financieel gezien vrijwel onmogelijk om mee op tournee te nemen. Voor Just An Ordinary Day werkten we met een echte filmset. We wilden de illusie wekken dat alles van te voren gefilmd was, totdat een van de personages vanuit de set op het podium stapte. Het ging over een man die van een brug afspringt. De hele opbouw van de show begon op moment van de sprong en eindigde bij de landing."

Even over het nieuwe album Love Songs For Robots. Alone In This World lijkt te gaan over vergeetachtigheid. Ik wilde je vragen over het potentieel afstaan van mooie momentopnamen, terwijl je ze zelf continu schept. Tenminste, daar moest ik aan denken toen ik dit nummer hoorde.
"Daar gaat het nummer dus niet over. Het gaat over een oude man die lijdt aan dementie en daardoor in het verkeerde huis terecht komt. Maar tegelijkertijd vind ik dit soort interpretaties het mooie aan muziek, dat het verschillende dingen bij mensen oproept maar tóch nergens kracht verliest. Zodra ik de teksten zing, vreten die gevoelens van eenzaamheid net zo goed aan mij. Het is waarschijnlijk mijn eigen fout dat mensen er steeds vanuit gaan dat ik over mezelf zing. De 'ik' in Patrick Watson refereert altijd naar degene die luistert. De luisteraar is altijd het hoofdpersonage in onze muziek."

Waarom liever dat dan introspectieve liedjes schrijven?
"Een liedje draait altijd om het denkproces zelf, niet om de uiteindelijke betekenis. Het gaat om de kleine dingen en de grote overkoepelende dingen. Niets dat ertussenin valt... het is nooit té specifiek. Dat is ook helemaal niet van belang, toch? Ergens over nadenken óf iets zeker weten... Daar zit wezenlijk verschil in. Ik vind het goedkoop om onze muziek met wegwerpcommentaar te duiden. Muziek heeft waarde omdat het aanspoort tot nadenken over iets belangrijks, zonder dat ik zelf het antwoord hoef te claimen. Bij kunst in het algemeen is dat de hoofdzaak, vind ik. Ik heb een hekel aan artiesten die met een groot statement komen en daarbij meteen de betekenis erachter voorkauwen. Dan ben je gewoon een zelfingenomen flapdrol. Het is niet aan mij om de waarheid te achterhalen, maar om te mediteren op bepaalde dingen. Jij moet daar weer je eigen conclusie uit trekken."

Ik denk bij die opmerking aan die Moody Blues-hit, I'm Just A Singer In A Rock 'n Roll Band.
(lacht) "Ja, maar het klopt wel toch? Ik studeer zelf geen economie, filosofie of wiskunde. Ik kan alleen aan mijn onderbuik voelen en zeggen dat het systeem niet helemaal klopt, en dat ik mij daar zorgen om maak. Ik kan de lijn niet verder trekken dan dat."

Als ik je nu vraag over de titel van je nieuwe album, raak je dan van slag?
"Nee, ik vind het juist leuk, vooral vanwege de verschillende discussies die het oplevert. Maar het is wel gevaarlijk. Een citaat van mij uit het persbericht over 'mechanische gedachten', kwam al vaak voorbij tijdens interviews. Goed, ik koos Love Songs For Robots ten eerste omdat het een hilarische titel is. Ten tweede, ik zag op een gegeven moment een poppenserie op tv; de poppen vertolkten van die cheesy meezingliedjes. Juist omdat het poppen waren vond ik die liedjes leuk. Als het gewoon mensen waren zou ik denken, 'tsjonge, wat een stel idioten'. Science fiction is wat dat betreft het meest doeltreffende Trojaanse paard ooit bedacht. Star Trek heeft bijvoorbeeld meer sociaal-politieke taboes doorbroken dan de meeste kunst uit de twintigste eeuw. De eerste interraciale liefdesrelatie... Een Rus en een Chinees die samen met een Amerikaan werken op een ruimteschip. In de tijd van de Koude Oorlog bereikte Star Trek de huiskamer van miljoenen gezinnen in Amerika. Star Trek is in feite dus een soort Trojaans paard, waardoor de kijker maatschappelijke problemen als racisme en sociale ongelijkheid zelf kon toetsen. Dat terwijl het gaat om een soapserie die zich in de ruimte afspeelt. Hilarisch!"

Als die verhaallijnen zich op aarde zouden afspelen, kwam Star Trek wellicht nooit van de grond. Ik las ergens dat bedenker Gene Roddenberry zijn eigen serie te absurd vond om uit te zenden.
"Ja, hij vond het zelf te hachelijk om serieus te nemen. Maar hij wist dat die fantasierijke aankleding een middel was om het achterhaalde normbesef uit die tijd te kunnen bestrijden."

Wantrouw je jouw eigen intuïtie soms ook? Je zei zojuist al dat je de titel Love Songs For Robots belachelijk vond.
"Ik denk dat de titel de luisteraar op een positieve, grappige manier ontregelt. Mensen vragen steeds waarom ik emoties als liefde 'mechanisch' vind. Om een voorbeeld te noemen: je vindt een gele paraplu in een kamer. Twintig jaar later doe je dat opnieuw, waardoor je - zonder het zelf te snappen - overspoeld raakt door emoties. Je hersenen leggen hier compleet instinctief zelf een verband. In dat opzicht vind ik emoties mechanisch, omdat ze soms totaal niet rationeel of logisch zijn. Soms hebben emotionele reacties helemaal niks met je huidige situatie te maken, en kunnen ze je juist tegenwerken. Als een automobilist hard toetert in de file, is het vaak niet omdat hij baalt van de file, maar iets anders. Maar in zijn gedachtegang is hij boos omdat hij in de file staat. In werkelijkheid is dat een leugen."

Ik irriteer me mateloos zodra mijn internetverbinding het eventjes niet doet. Heb ik dus een probleem?
"Ja, want het gaat helemaal nergens over toch? De connectie doet het niet, who gives a shit? We leven in een periode waarin we concurreren met iets wat we zelf hebben geschapen: kunstmatige intelligentie. Om als winnaar uit die strijd te komen, moeten wij bereid zijn verder te evolueren."

Is dat realistisch volgens jou? Ik denk plots aan die talloze datingsites en -apps als Tinder, die onze voortplanting in wezen bepalen door middel van algoritmes.
"Het is niets nieuws dat ons bestaan door algoritmes wordt bepaald. Men kiest doelbewust de meest aantrekkelijke of de meest getalenteerde partner om mee voort te planten. Wij hebben net zo goed een bepaald algoritme in ons hoofd, al zien we dat als iets organisch."

Je muziek roept bij mij altijd het beeld van een Jules Verne-avontuur op. Hij geeft een soort onomwonden, rudimentair beeld van hoever technologie de mens kan dienen. Een dergelijk romantisch beeld staat best wel in contrast met die nulletjes en eentjes.
"Vind je? Ik vind nulletjes en eentjes juist magisch! Ik keek laatst een docu over een beroemd wiskundige, zijn naam ontglipt me nu even. Hij zei op een gegeven moment: 'Iedereen denkt dat wiskunde een goedkoop middel is om het universum te doorgronden. Voor ons is het echter de blauwdruk en dat is iets wonderbaarlijks.' Als je de wereld met wiskunde kunt duiden, verandert je persoonlijke denkbeeld vanzelf. Alles wat wij maken komt uit de natuur, dus het idee dat mensen dingen uitvinden is flauwekul. Iemand die claimt dat het 'onnatuurlijk' is om grote steden te bouwen en een bosgebied te kappen, weet eigenlijk niet waar hij over praat. De natuur is verantwoordelijk voor alles."

Om even O Fortuna als voorbeeld te noemen: zou je het als compliment zien als men in de toekomst een Patrick Watson-song nadrukkelijk voor satire zou gebruiken?
"Ik zou er hard om lachen. Aan de ene kant neem ik mezelf heel serieus, aan de andere kant ben ik een ontzettende clown. Er zijn zoveel verschillende manieren waarop men muziek kan horen en interpreteren. Als iemand mijn muziek bagger vindt, is dat niets persoonlijks. Daar heb ik verder vrede mee."

Je lijkt sowieso vrede te hebben met het blijven volgen van eigen koers, zonder je druk te maken om muzikale trends.
"Ik zie muziek maken ook als een ontzettend verwend beroep. Ik denk dat dát ook de reden is waarom Patrick Watson nog bestaat. Het was vanaf het begin de doelstelling geweest om het avontuur op te zoeken en dit samen met een groep mensen te ondernemen. Als het avontuur plots zou stoppen, zou het net zo goed stoppen voor hen."

Love Songs For Robots is inmiddels uit bij V2/Domino. Patrick Watson is komende zomer te bewonderen op Into The Great Wide Open. Lees hier het concertverslag van Patrick Watson in de Melkweg.