Over Water: van wie is water?

Met je tong zo ver mogelijk naar buiten gestoken probeer je de dikke druppels te onderscheppen. Een regenbui in de zomer. Het lukt, een beetje dan, de meeste kletteren hard op je gezicht, en naast je voeten op de grond. Het is oké, water is wispelturig. 

Niet voor niets verwijzen we ernaar om een vlugge onvoorspelbaarheid in woorden te vangen. ‘Vrijheid is als water,’ schreef Thomas Erdbrink eens in Volkskrant Magazine, ‘voor je het weet glipt het tussen je vingers door.’ De analogie is duidelijk: water is ongrijpbaar, en niet te bezitten, door wie dan ook.  

In de realiteit is water, net zoals alle andere grondstoffen, een handelswaar

Alleen is dat niet helemaal waar. In de realiteit is water, net zoals alle andere grondstoffen, een handelswaar. We betalen voor ons drink-, douche- en wc-water. In Nederland is water publiek geregeld, maar in andere landen koop je je water van private bedrijven. In beide gevallen wordt water onttrokken aan de aarde en daarna verkocht. De volgende stap is snel gemaakt. Wat te koop is, kun je ook stelen. En jawel, ook dat gebeurt op grote schaal. 

In de wereld van onderzoekers, beleidsmakers en wereldverbeteraars heet dit fenomeen ‘water grabbing’. De bron der bronnen, Wikipedia, definieert het zo: ’water grabbing involves the distribution of water resources in a way that leaves one or more parties feeling the distribution is less equitable.’ Ofwel, iedereen heeft water nodig, maar de verdeling van de grondstof is ongelijk. 



Water is schaars en wordt steeds schaarser. Met dat vooruitzicht gebruiken internationale bedrijven en financiële instellingen hun macht en middelen om waterbronnen in handen te krijgen. Dit gebeurt met name in de Global South, waar de prijzen lager zijn en de regels minder vastomlijnd. De nationale overheden in kwestie zijn wanhopig, of corrupt, misschien naïef, wie zal het zeggen, en doen hun beste land en voornaamste waterbronnen in de aanbieding—een koopje voor de hoogste bieder.  

Een voorbeeld, of twee? Multinational Nestlé oogstte veel kritiek voor het vermarkten van goed, ‘gratis’ drinkwater, herverpakt in handzame flesjes voorzien van shiny labels. Andere bedrijven doen dit net zo goed. Hoe hipper het watermerk, hoe duurder het flesje. Ooit van de Finse flesjes Veen water gehoord? 21 euro per stuk, maar dat is de gezuiverde, fluweelzachte substantie uit hartje Lapland vast dubbel en dwars waard. 

Water grabbing gaat niet alleen om drinkwater. Ook het kopen van irrigatiebronnen zoals gebieden met veel grondwater of rivieren kan voor narigheid zorgen. Zo gaan stukjes Nijlbekken, ook wel de voornaamste bron van water voor landen zoals Egypte en Soedan, als warme broodjes over de toonbank. Bedrijven kopen grote lappen waterrijk land om zo hun intensieve landbouw te irrigeren, of hun fabrieken mee te koelen. Soms kopen investeerders vruchtbaar land alleen om het snel daarna weer door te verkopen: het zijn lonende investeringen. 

Op juridisch vlak is water grabbing een schimmige aangelegenheid. Wanneer de ‘watergrijpers’ illegaal handelen is het duidelijk foute boel—maar vaak gaat alles netjes volgens de wet. Of die wetten ook rechtvaardig zijn, is een andere vraag. Omdat water erg lastig fysiek vast te grijpen is, zijn de eigendomsrechten vaak slecht geregeld en onduidelijk, wat nou niet per se in het voordeel is van de mensen met geringe macht en middelen. 

Zo verliezen lokale bevolkingsgroepen de bronnen waarmee zij hun eigen boerderijen irrigeren. De ooit helblauwe rivieren waar zij in visten raken tot donkerbruin toe vervuild door de nieuwe industrieën. Ook ligt het voor de hand dat de toenemende waterschaarste tot conflicten leidt, en tot grotere asielstromen naar het Westen. 

Is dit dan weer zo’n verhaal van het grootkapitaal tegen de kleine man

Wie onder water grabbing lijden is duidelijk: mensen en het milieu. Is dit dan weer zo’n verhaal van het grootkapitaal tegen de kleine man? Yep, niets aan te doen, dat is nou eenmaal de kwestie van onze tijd. Goed, iets meer nuance mag wel, want ook dit vraagstuk is, je raadt het al, uiterst complex. Tuurlijk zullen er ook gevallen zijn waar alles op rolletjes loopt. Waar lokale boeren en grote multinationals keurige afspraken maken over welke druppel precies aan wie toekomt—waar het water van iedereen is. 

En toch, dat het Egyptische grondwater bovenaan het boodschappenlijstje prijkt van een Nederlandse bank, Zwitsers bedrijf, Amerikaans investeringsfonds, noem maar op, voelt ergens niet helemaal zuiver. Die zoete druppels op je tong, ze zijn net zo goed een must-have voor watervlugge investeerders. 

→  Bestel POST: Ga mee kopje onder. POST bundelt het mooie rondom Into The Great Wide Open in een fysieke uitgave. Over dat wat ons beweegt en inspireert. Bestel 'm online en ontvang POST in de zomer op je deurmat. De ideale opmaat naar Into The Great Wide Open 2017. Bestel POST hier online