Rob Sweere doorbreekt patronen van gevoelens en gedachten met Silent Sky Project#
En nodigt uit om zondagochtend 30 augustus een halfuur naar de hemel te kijken
Silent Sky Project# kent weinig benodigdheden. De lucht is er altijd en een oppervlak waar je enigszins comfortabel op kunt liggen is vaak snel gevonden. Eigenlijk is het enige dat nodig is om het project succesvol tot uitvoering te brengen de aanwezigheid van twee of meer mensen, die iets met elkaar te maken hebben, door hetzelfde festival te bezoeken, in hetzelfde gebouw te werken of simpelweg familie te zijn. Dat lijkt een simpele voorwaarde, maar die samenkomst vormt wel de kern van Rob Sweere’s Silent Sky Project#. De basis daarvoor legde Sweere alleen, vanaf eind jaren tachtig. “Ik fotografeerde steeds meer performances”, vertelt hij. “Vooral stille gesprekken tussen mijzelf en de hemel, een boom, een steen of een meer. In 1995 had ik een grote tentoonstelling van die foto’s, maar die vond ik zelf niet zo geslaagd. De innerlijke ervaring, dat waar het in de performances om draaide, kwam niet over. Toen ben ik begonnen om mensen uit te nodigen om zelf mee te doen.” In 2004 kwam daaruit Silent Sky Project# voort, dat zich meer en meer ontpopt tot Sweere’s levenswerk.
Sweere voerde het werk inmiddels 88 keer uit, op 29 plekken op vrijwel alle continenten. In Melbourne deden twee mensen mee, op Terschelling 2000. Hij bezocht voetbalvelden, sloppenwijken en snelwegen met zijn project. Hij lag met afgevaardigden van een VN-vergadering in een Hollands landschap. De foto die hij maakte vanuit een vliegtuig, hing groot bij de sprekerstafel. Maar Sweere herinnert zich ook de eerste uitvoering nog goed. Die vond op 22 juni 2004 plaats tijdens de tentoonstelling PleinPubliek, tussen half elf en elf, op het dak van een winkelcentrum in Sweere’s woonplaats Arnhem. “Dat winkelcentrum heeft helemaal geen daglicht. Het zijn meerdere verdiepingen waar iedereen de hele dag onder tl-balken werkt. Daarom leek het me mooi om de eigenaars en werknemers van de winkels uit te nodigen om vanaf het dak de ruimte in te kijken, terwijl de winkels open bleven. Achteraf heb ik ansichtkaarten gemaakt met hun reacties, die hebben ze gedurende de tentoonstelling zelf uitgedeeld aan hun klanten.”
In de regel gaat Sweere niet actief op zoek naar locaties, maar laat hij die juist op zijn pad komen. Hij kwam in Mexico terecht met dank aan een jongen die hij in Nederland ontmoette bij een lezing, raakte in Arnhem aan de praat met een Engelsman die hem uiteindelijk thuis uitnodigde en deed vorig jaar een Silent Sky Project# met leerlingen van een school in Kenia waar hij een tijdje les gaf. “Ik heb natuurlijk wel altijd mijn oren open staan. De vrouw van een vriend van me is onlangs directeur geworden van de Kunstacademie van Zürich. Dan roep ik meteen: ‘O, ik ben nog nooit in Zwitserland geweest!’”
“De Aarde zelf is het sculptuurelement binnen Silent Sky Project#”, legt Sweere uit. “Een grote bol die in de ruimte zweeft. Ik probeer die hele bol over te reizen.” De afgelopen jaren realiseerde hij zich steeds vaker dat er meer overeenkomsten dan verschillen bestaan tussen de mensen die deelnemen aan zijn project. “Ik krijg heel vaak gelijksoortige reacties. Iedereen ter wereld is toch bezig met zijn huis, zijn kinderen, zijn opleiding en onderneemt pogingen om dat allemaal een beetje voor elkaar te krijgen. Als je op de grond gaat liggen en een halfuur naar de hemel kijkt, zijn er even geen sociale of politieke problemen meer. Ik heb het project in de townships van Kaapstad gedaan, op het zeeijs van Groenland en op het Paleisplein in Sint-Petersburg. De omstandigheden zijn heel verschillend, maar als je de reacties hoort en meemaakt, ontdek je dat we als mensen heel erg op elkaar lijken. Daar put ik troost uit.”
Het grootste verschil dat Sweere op zijn reizen ontdekte heeft te maken met de manier waarop die reacties worden gegeven. Als hij het project in Nederland of Engeland uitvoert, ontvangt Sweere nuchtere reacties. Mensen vinden het project ontspannend, hebben aan een paar onderwerpen gedacht en haalden wellicht herinneringen op aan hun jeugd. In landen als Mexico en Brazilië praat men juist honderduit. Mensen raken er ontroerd, beleven buitenlichamelijke ervaringen of zien plots allerlei kleuren. “Zoiets is cultureel bepaald: de reacties zijn afhankelijk van de algemene spirituele cultuur van een land of cultuur. In veel Latijns Amerikaanse landen, maar ook in Afrika hebben ze vaak levendige spirituele culturen. Hier in het westen is dat meestal wat meer onderdrukt. Mensen praten niet zo snel over spiritualiteit, zijn niet gewend om te duiden wat ze nou eigenlijk hebben meegemaakt.”
Dergelijke patronen probeert Sweere dan ook te doorbreken met zijn project. Hij kiest daarbij niet voor locaties die van zichzelf een zekere rust of spiritualiteit uitstralen, maar juist voor plekken die zo gewoon mogelijk zijn. Plekken waar de deelnemers als het even kan al een bepaalde relatie mee hebben. “Als je dit doet op een plek waar je vaak komt, dan transformeert die plek voor de deelnemer. Hij krijgt een andere waarde. Als ik iemand meeneem naar een tropisch bos en we doen het project en gaan daarna weer terug naar huis, dan heeft diegene een exotische ervaring gehad, een ervaring van ergens anders. Daar heb je eigenlijk minder aan. Het gaat mij er juist om dat je meemaakt hoe een hele omgeving anders kan voelen, ruiken en klinken als je een halfuur naar de hemel kijkt. Dat je voor een moment doorbreekt wat je gewend bent. Het is niet zo dat ik met dit project per se op zoek ben naar rust en stilte. Ik zoek juist naar een manier om onze gewoontepatronen te doorbreken. Die heb je natuurlijk in je bewegingen en je dagelijkse gang van zaken, maar ook in je gedachtes en gevoelens. Als je jezelf even in een andere positie brengt, veranderen die ook.”
Op zondagochtend 30 augustus kan men vanaf 10:00 uur deelnemen aan Silent Sky Project# via deze website. Men komt deze keer niet als groep bij elkaar, maar wordt onderdeel van een groep die over heel Nederland verspreid is. Rob Sweere geeft een introductie en begeleidt het project op afstand. Zoek een stille plek waar je de hemel kunt zien en waar je niet gestoord wordt. Je mag denken wat je wilt, voelen wat je wilt, je kunt je ogen open houden en dicht doen. Het moment is helemaal voor jou en er hoeft helemaal niks. Er zijn geen doelen om te behalen. Let’s meet in heaven.
Rob Sweere is met zijn Silent Sky Project# ook te zien in De Uitzending van Into The Great Wide Open, zondag 30 augustus om 19:00 uur op NPO 2 Extra en www.intothegreatwideopen.nl. De Uitzending wordt daarna ook beschikbaar op NPO Start. Meer informatie over Silent Sky Project# is te vinden via de website van Rob Sweere.
Foto Rob Sweere door Tom van Huisstede.